اولاد و احفاد امامزاده سید محمود (ع) (سید محمید)

امامزاده سید محمود (ع) (سید محمید) دارای اولاد و احفاد زیادی در بلاد وسیع کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس و دامنة شمالی و شرق جبال زاگرس (کوه‌گیلویه و بویر‌احمد، بهبهان، بنادر بوشهر، قسمتی از اصفهان، فارس، خوزستان، چهارمحال و بختیاری) و سایر نقاط ایران و خارج از کشور می‌باشند که به سادات «رضا توفیق» شهرت دارند، فرزندان بلافصل این سید والامقام عبارتند از:

1-  ابوالمکارم سید میر خذر (خِضِر)[1]

2-  ابوالمکارم سید میر علاء‌الدین

3-  ابوالمکارم سید میر اسماعیل

4-  ابوالمکارم سید میر احمد

5-  ابوالمکارم سید میر عباس[2]

6-  ابوالمکارم سید میر شهاب‌الدین علی[3]

[1] . برخی خدر را صلاح‌الدین گویند، که ما در هیچ منابعی چنین نامی را نیافتیم.

[2] . در بلافصل بودن ایشان اختلاف نظر وجود دارد، برخی ایشان را برادر فتح‌الله (سادات با فتح الهی) و هر دو را فرزندان بلافصل میر علاء‌الدین می‌دانند.

[3] . گویند، فرزند کوچک امامزاده محمود است، اما در هیچ منابعی چنین نامی را نیافتیم. در شجره‌نامه جدیدی به قلم مرحوم شیخ کریم اسلامی از آن یاد شده که منابع فعلی آن مبهم و مورد تردید است.

درباره امامزاده سید محمود (ع)

امامزاده محمود (ع) یکی از مشهورترین بقاع متبرکه کشورمان می‌باشد که از زمان‌های گذشته مورد توجه مردم با ایمان و مکانی برای تمسک و توسل اهل معرفت بوده است.

نقل کرده‌اند: چند سال قبل، زائرین آن بزرگوار راهی سخت و کوهستانی را با پای پیاده و یا استفاده از چارپایان طی می‌نمودند، اما امروزه وجود جادة آسفالته، وسایل حمل و نقل عمومی و امکانات رفاهی موجب گردیده تا زوار بیشتری توفیق زیارت آن حضرت را پیدا کنند. به طوری که در طول شبانه‌روز حدود صدها نفر به این مکان مقدس زیارتگاهی وارد می‌شوند و شب را در این محل بیتوته می‌کنند.

شجرنامه امام زاده سید محمود

در مجموع آنچه قرائن و گفتار و شواهد تاریخی و بیشتر منابع و کتب انساب می‌توان نتیجه متقن و معتبر گرفت، نسب‌نامه امامزاده علی سادات و امامزاده محمود مشهور به سید محمید با هفت الی هشت واسطه به ترتیب ذیل به حضرت امام محمد تقی‌الجواد (ع) منتهی می‌گردد:

نسب شریف آن حضرت (امام زاده سید محمید)

در رابطه با شجرة طیبه امامزاده محمود (ع) به استناد مدارک متقن و معتبر از احفاد موسی مبرقع ابن حضرت امام محمد تقی (ع) می‌باشد. آنچه اسناد و گفتار تاریخی و کتب انساب نسب به نسب امامزاده مزبور بیان می‌کنند به شرح زیر است:

الف: در کتاب منتخب التواریخ خراسانی چنین آمده است:

 

ب: قسمت تراجم و انساب واحد مطالعات و تحقیقات اسلامی سازمان اوقاف شجره طیبه امامزاده محمود معروف به «سید محمید» را چنین تقدیم می‌کند:

 

در این تبارنامه به استناد برخی اسناد موجود، به نظر می‌رسد «محمد» ابن ابوعبدالله احمد، همان «محمود» باشد بدین صورت:

محمد (محمود) ابن ابوعبدالله احمد ابن ابوالحسن موسی بن ابوعبدالله احمد بن ابوعلی محمد بن ابوعلی احمد بن موسی مبرقع بن امام محمد تقی‌الجواد (ع)

 

پ: در همین رابطه شجره‌نامه‌ای مربوط به سادات خضری (خدر) که یکی از فرزندان امامزاده محمود (محمید) می‌باشد، با شجره‌نامه فوق که توسط سید ناجی رضوی مقیم کویت که قبلاً با برادرانش در نجف‌اشرف اسکان دائم داشته‌اند و در آرشیو مؤسسه شجره طیبه طوبی موجود است، تشابه دارد[2]. در این شجره‌نامه چنین آمده است:

 

ت: مشابه همین شجره‌نامه، با مختصر تغییراتی توسط آقا میر احمد تقوی حدود سال 1371 (هجری قمری) در نجف‌اشرف نزد بعضی از سادات خدری دریافت گردید. که چنین آمده است:

 

 

ث: این شجره‌نامه هم در دفتر یادداشت‌های خطی آقا میر علی صفدر رضا توفیقی رحمة‌الله علیه نوشته شده است:

 

برخی از اسامی مشابه این شجره‌نامه بر روی سنگ قبر امامزاده احمد پدر امامزاده محمود (سید محمید) در اردکان فارس نقل شده و چنین آمده است:

ج: مشابه این نسب‌نامه، شجره‌نامه‌ای توسط آقا سید محمود رایگانی رحمه‌الله علیه در سال 1355 (هـ .ش) به شرح ذیل در اختیار سید رضا توفیقی ابن میر علی محمد مقیم بهبهان، قرار گرفت:

 

ح: شجره‌نامه دیگری بدون تاریخ تحریر[7] امامزاده علی (آل‌علی) سادات و امامزاده محمود (سید محمید) را فرزندان امامزاده احمد مدفون در اردکان فارس دانسته و آنها را با هشت واسطه و فاصله به حضرت امام الهمام امام محمد ‌الجواد ‌التقی (ع) به شرح زیر منتهی و منتسب می‌داند:

 

خ: درباره نسب امامزاده، گذشته از آنچه در بالا ذکر شده، ورودی بنای قدیم امامزاده محمود، دری دو لنگه از چوب است. که به نقل از راوی[8] سالها پیش در زمان بازپیرایی و مرمت عمارت قدیم، توسط متولی وقت،[9] از محل خود برداشته شده است. بر کتیبة بالای دو لنگه کوچک این در با خط برجسته علاوه بر ذکر آیه‌ای از سورة مبارکه جمعه، چنین نوشته شده:

 

د: نسب‌نامة دیگری مشابه متن کتیبه فوق مربوط به ابوالمکارم امامزاده علی
 سادات‌ (ع) موجود است که چنین ذکر کرده است:

 

این نسب شریف بنا به ترتیبی که در بند (د) آمده است تا حدودی، سنخیت داشته با این تفاوت که در ردیف سوم (موسی) و چهارم (احمد) حذف شده است، اما بر روی سنگ جدید امامزاده محمود آنچه در بند (د) آمده بدین مضمون ذکر شده است:

 

[1] . منتخب التواریخ، ص 730 چاپ پنجم، اسلامیه.

[2] . سید محمد رضوی از سادات خدری (خِضِری) مقیم اهواز که یکی از برادرانش به نام سید ناجی رضوی در کشور کویت سکونت دارد و دیگری در شهر قم که چند ساعتی نگارنده در معیت آقا میر احمد تقوی المقدم در خدمت ایشان بودیم.

[3] . سنه 1374 (هـ .ق) با استنساخ از شجره‌نامه سال 1350 (هـ .ق) توسط کاتب علی بن الحسین صالح‌الادیب الموسوی، از کتاب شجره آل رسول (نجف‌اشرف)

[4] . توسط حاج آقا میر احمد تقوی‌المقدم دریافت گردید. 27/3/1380 هجری قمری.

[5] . دفتر خطی آقا میر علی صفدر ابن میر محمد جعفر والده عامل و عالم آقا میر احمد تقوی‌المقدم. این دفتر بسیار قدیمی با جلد چرمی رنگ قهوه‌ای تیره که دارای اطلاعات متنوعی بویژه مرگ و میر علما و فضلا بلاد کوه گیلویه و بهبهان و تابعه است.

[6] . سنگ مزبور توسط نگارنده در سفری که در معیت حاج آقا میر احمد تقوی المقدم در شهر اردکان داشتیم از نزدیک ملاحظه و رؤیت شد.

[7] . این شجره‌نامه توسط آقا سید ابوالفاضل رضوی اردکانی عالمِ فاضل، مقیم شهر شیراز که خود از احفاد امامزاده علی سادات (ع) می‌باشد، در سال 1382 (هـ .ش) دریافت گردید. ظاهراً این شجره‌نامه براساس دست‌خط شیخ کریم اسلامی به نقل از بحر‌الانساب نایاب امیر تیمور گورگانی استنساخ شده است. که به علت مجهول بودن منابع مورد تردید است.

[8] . میر خنیو ابن میر علی پناه ابن میر علیرحم از سادات رضا توفیق تیره علایی.

[9] . کربلایی میر محمد از سادات رضا توفیق تبار علایی.

[10] . این نسب‌نامه از بیت عارف عالم سید نظام‌الدین ابن سید مصطفی ابن سید محمد سعید ساداتی به سال 1406 قمری دریافت گردید که به قول نوه‌اش، آن را حاجی آقا ساداتی (سید احمد تقوی ساداتی رحمه‌الله علیه) تفهیم و تأیید کرده است.

[11] . این سنگ قبر از جنس مرمر سفید رگ‌دار با خط برجسته ثلث در سال 1418 (هـ .ق) توسط آقا میر احمد تقوی‌المقدم در شهر اصفهان سفارش و تهیه شده است.

نحوه بازسازی این امام زاده (سید محمید)

بوسیله بُلْدُزِر از بالای تپه خاکبرداری و به پشت سد ریخته شد که بدین‌وسیله سطحی نسبتاً وسیع به وجود آمد، در حالی که سمت جنوب آن خیلی پایین‌تر از سطح شمال بود، لذا با این وصف طرح نقشه ساختمان امامزاده عملی شد، آنگاه شخصی به نام مهندس فصحتی شیرازی از محوطه و محل کار دیدن نمود و دستور دادند که چون طرف جنوب قبر امامزاده چند متری پایین تر از سطح قبر است، باید پنج متر از سمت شمال از قبر فاصله گرفته شود، سپس خاکبرداری نمایند، با مساوی طرف سمت جنوب شود. با این عملِ خاکبرداری، قهراً قبر امامزاده بر بالای تپة کوچکی قرار می‌گیرد، در این صورت نقشه ساختمانی را در چهار طرف قبر امامزاده بنا نمایند که سقف آن مساوی قبر امامزاده شود به نحوی که پشت بام این ساختمان با قبر امامزاده هم سطح شود، آن وقت نقشه ساختمان امامزاده از گنبد و رواق و ایوان بر این سطح مصنوعی پیاده گردد. که این چنین هم قبر امامزاده در طبقه بالا، آن هم بر روی زمین طبیعی قرار گرفته، که در فاصله دور هر بیننده‌ای را به عَجَب وا می‌دارد که تاکنون در دنیا اتفاق نه افتاده است. که قبر در طبقه فوقانی آن هم روی زمین باشد.

به هر تقدیر نقشه جدید امامزاده پس از تسطیح کامل در وسعتی به ابعاد 20 20 متر در طرح دو طبقه توسط مهندس فصحتی طراحی و پیاده و با زحمات فراوان احداث گردید.

درب ورودی هر دو طبقه بالا و پایین در جانب جنوب غربی ساختمان باز می‌شود، دو راه پله برای رسیدن به طبقه دوم به صورت موازی در حد فاصل دو متری یکدیگر ایجاد شده که در دو جانب آنها دو ایوان خوش ترکیب چهار ستونی با ارتفاع بلند که در زیر آنها در مسیر طول و عرض حجره‌های متعددی در ابعاد متفاوت به عنوان زائرسرا جهت اسکان موقت زائرین که یکی از این حجره‌ها مدفن حیدر نامی معروف به «حیدر سیاه» که در اواخر دورة افشاریه خادم امامزاده و در مجاور آن قبور کربلایی میر محمد و پسران، متولیان بعدی امامزاده (در اواسط دورة قاجاری تا اوایل انقلاب اسلامی
(1361هـ .ش) می‌باشند قرار دارد.

در پشت ایوان‌ها، یعنی طبقه فوقانی با وسعتی به ابعاد 22 22 متر که علاوه بر حرم و رواق، دو اطاق در دو سمت جنوبی و شمالی قرار گرفته که یکی از آنها مخصوص ایاب و ذهاب جناب مستطاب آقا میر احمد تقوی حفظه‌الله متولی و کلید‌دار حرم و ضریح مطهر و ناظر در امور ساختمانی این زیارتگاه می‌باشد.

ساختمان طبقه بالا در جانب طول و عرض آن هر کدام 10 پنجرة آلومینیومی از فاصله 30/1 سانتی‌متری کف تا سقف ساختمان تعبیه شده و در بین هر پنجره از آجرهای سه سانتی با بند‌کشی شیشه‌ای استفاده گردیده است.

همچنین قسمتی از دیواره‌های داخلی به همان فاصله فوق تا سقف از سنگ مرمر رنگی آذین‌بندی شده است. سقف شبستانها با گچ‌بری‌های جدید نازک‌کاری شده که در فاصله نزدیک به هم چندین لامپ مهتابی و پنکه سقفی و در چهار گوشه سقف، چهار لوستر خوشه‌ای لامپ ریزه آویزان شده است.

در وسط این شبستان طویل و عظیم گنبد‌خانه‌ای به ابعاد 10 10 متر که در مرکز آن مرقد مطهر امامزاده محمود معروف به سید محمید (ع) قرار گرفته که بر بالای آن ضریحی از جنس برنز با روکش آب طلا به شکل مشبک چهار‌خانه‌ای قفل توپی محافظت می‌کند.

در چهار طرف این گنبد‌خانه چهار درب بزرگ چوبی دو لنگه بالا هلالی در ابعاد 3 3متر و با قطر 20 سانتی‌متر قرار گرفته که عظمت حرم را دو چندان زیبا جلوه داده است.

بر بالای ضریح مطهر گنبد خوش ترکیبی به سبک معماری دوره صفویه به ارتفاع 12متر استوار گردیده که اسکلت‌بندی آن با تیرآهن نیم‌پهن انجام گرفته است. در داخل گنبدخانه به طور کامل با آینه‌کاری لوزی شکل تزیین شده که درخشش زیبایی را به ضریح و حرم بخشیده است.

در انتهای فوقانی گنبد در داخل، لوستری بزرگ از لامپ‌های متنوع کوچک به زنجیری آویزان است که بر تارک ضریح می‌درخشد. در ابتدای گردونه گنبد تعداد 8 نورگیر 1 1متر جاسازی شده که روشنایی زیادی را به فضای گنبد داده است.

بر سطح دیواره‌های داخلی شبستان در ضلع شمال دو کتیبه با کاشی فیروزه‌ای، و در دو سمت درب ورودی و بر بالای آنها تعداد 9 پنجره در ابعاد 120 250 سانتی‌متری تعبیه شده است. همچنین در سمت جنوب همین شبستان، تعداد دو عدد کتیبه سنگی یکی در سمت چپ مربوط به «شجره‌نامه امامزاده» دیگری در سمت راست «تقدیر و تشکر» از نیروهای مردمی و اداراتی که در جهات مختلف همکاری در این بنای نوساز را داشته‌اند، نصب شده است.

در حد فاصل این دو کتیبه درِ ورودی به بیرون و رواقها و صحن و حرم می‌باشد که از عظمت خاصی برخوردار است.

کف کامل طبقه بالا با سنگ مرمر فرش شده که بر روی آن تعداد 24 تکه فرش 12متری نفیس یک رنگ پوشش داده شده است.

بر روی سطوح بیرون چهارگوش حرم، در ارتفاع 2 متری چهار کتیبه با کاشی هفت‌رنگ در ابعاد 2 75/1متر نصب شده که اسامی هفتاد و دو تن از شهدای کربلای معلی نوشته شده است.

تمام سطوح دیوار داخلی حرم و رواقها تا ارتفاع 80/1 سانتی‌متری با سنگ مرمر کار شده است، و در دو طرف هر درِ ورودی حرم از بیرون دو گلدستة کوتاه با ارتفاع 20/1سانتی‌متر با سنگ مرمر سبز با طرح گلدانی کار شده است، که زیبایی خاصی را به ورودی‌‌ها داده است. در همین فضا تعداد 4 عدد حایل بین زن و مرد در رواق و 2 حایل در حرم با چوب گردوی رنگ قهوه‌ای کاشان تهیه شده که در حال تهیه و نصب است.

روبروی همین حایل راه‌پله ورودی متصل به دو ستون ایوان با عرض 6 و ارتفاع 8متر با 23 پایه از کف طبقه اول تا ابتدای ورودی رواق با شیبی هموار ایجاد شده که عبور و مرور زوار را راحت‌تر کرده است. در وسط دو راه‌پله فضای خالی جهت روشنایی و در دو طرف آنها در قسمت زیرین ساختمان، تعداد چهار اطاق 4 3 و 4 6 متر و یک حال 4 7 متر مضاف بر 21 اطاق 4 3 متر دیگر جهت اسکان زایرین وجود دارد که فعلاً خادم از آنها استفاده می‌کند.

در فاصله دو متری دو ستون جلو ایوان ورودی و راه‌پله‌ها، دو گلدسته به قطر 6 و ارتفاع 25 متر با اسکلت فلزی و بتون سخت بر پا شده که گنبد با قامت آن در وسط این دو گلدسته می‌درخشد. نمای بیرون گنبد و گلدسته‌ها که از کاشی معرق چند رنگ پوشش داده شده همراه با انبوه درختان جنگلی بلوط در سراب و نشیب کوهستان عظیم آن، فضای زیبایی را به طبیعت آن سامان بخشیده است.

در ضلع شمال‌غربی این زیارتگاه، متصل به کوه تعداد 22 اطاق در دو طبقه جهت اسکان زائرین احداث شده که بوسیله پل ارتباطی با طبقه دوم ساختمان اصلی ارتباط دارد.

در سمت شمال این ساختمان، دکل مخابرات و انبار تأسیسات و منبع عظیم آبی و یک واحد ساختمان پنج اطاقه مربوط به انتظامات امامزاده قرار دارد که برخی هنوز در حال احداث است. در ادامه همین ساختمان، متصل به کوه یک باب ساختمان چند اطاقه در ابعاد 17-11 متر با مصالح آجر و سیمان در حال احداث است که به نقلی در آینده مورد استفاده روحانی و مبلغ امامزاده قرار می‌گیرد.

در ضلع شمال‌غربی مجاور ساختمان دو طبقه زائرسرا «چشمه معروف امامزاده
سید محمید» در شیبی ناهموار از درون کان گچ روان است که جدیداً آب آن با لوله‌کشی منظم در آب‌انبارهای مخصوص ذخیره می‌شود.

نقل کرده‌اند: این آب به دلیل اینکه از داخل گچ در می‌آید، باید تلخ باشد، اما بنا به کرامت امامزاده، شیرین و گوارا است. 

 

نمای خارجی این امامزاده

نمای خارجی بنا به کمک قاب‌های مربعی با چند رشته طاقنمای جناغی در داخل آنها بر روی زوایای هشتگانه، اثر چشمگیری داشته و گوشوار هر زاویه در چهار سوی آن با چهار طاقنما در پایین و بالا، از تناسب و زیبایی خاصی برخوردار است. در نمای داخلی در چهار گوشة گنبدخانه که مرقد مطهر در آن واقع شده، مقرنس کاری جالبی ایجاد شده که در مرمت‌های بعدی آسیب دیده است.

عمارت چهار‌گوش گنبد‌خانه همراه با دو اطاق قرینه در قسمت زیرزمینی آن که در واقع کهن‌ترین واحد این مجموعه را تشکیل می‌دهد، با توجه به سبک و نحوه
اجرا و پوشش معماری و قدیمی‌ترین ضریح آن که منتسب به یکی از والیان اواخر عصر اتابکان فارس (682هـ .ق) می‌باشد. از جمله آثار اواخر دوران سلجوقی (429-590 هـ .ق) به شمار می‌رود. اما پیش ایوان طاق هلالی و دو اطاقک مجاور راه‌پله که به عنوان زائر‌سرا مورد استفاده قرار می‌گرفت، از الحاقات اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی اول محسوب می‌گردد، که به نقل از محلیان توسط کربلایی میر محمد[1] به معماری محمد حسین بهبهانی باز‌پیرایی گردیده است. که علی‌الظاهر محصول این باز‌پیرایی و الحاقات اضافه به گونه‌ای بوده که وقتی وارد محوطه ساختمانی می‌شدی، از طرف سمت راست اطاقی بوده که درب آن داخل محوطه حیاط باز شده و پشت بام آن طوری بوده که با یک قدم بلند نمودن وارد پشت می‌شدی و از طرف سمت چپ محوطه، اطاق دیگری بوده که پشت‌بام آن مساوی با کف حیاط که به واسطه دوازده پله به پایین داخل آن اطاق می‌شدند، که این هم به دلیل سستی عناصر آن پوکیده و فرو ریخته و بخش عمده‌ای هم شکاف عمیق برداشته و به مرور، محل ورودی محوطه را مسدود کرده است. تا اینکه در اوایل سال 1361 (هـ .ش) جناب آقا میر احمد تقوی‌المقدم ابن آقا میر علی صفدر رضا توفیقی رحمه‌الله علیه تصمیم بر تجدید بنای امامزاده گرفته است. ابتدا با نصب صندوقچة آهنی به ضریح مطهر جهت جمع‌آوری نذورات مردمی، که بر روی آن چنین نوشته شده بود:

[1] . متولی اسبق امامزاده، از سادات رضا توفیق تیره علایی که یکی از پر جمعیت‌ترین تیره سادات رضا توفیق امامزاده محمود (ع) می‌باشند

[2] . به این دلیل که زوار قبلاً محل استراحت و خوراک آنها توسط خادم یا متولی تأمین می‌شد و پس از ترک مکان هزینه‌ای به متولی داده می‌شد. اما بعد از نصب این صندوق، زوار خود هزینه خوراکی خویش را تأمین می‌کرد، سپس نذورات خود را در صندوق جدید می‌انداخت. 

 

نظرات شما عزیزان: